Archeologia podwodna na jeziorach Budzisławskim i Powidzkim.

Baza Diver24 znajduje się nad Jeziorem Budzisławskim, które razem z Jeziorem Powidzkim należy do pojezierza Gnieźnieńskiego. Są to polodowcowe jeziora rynnowe o ciekawej linii brzegowej. Dzięki badaniom archeologów okazało się że w czasach prehistorycznych i średniowiecznych brzegi tych jezior były atrakcyjnym miejscem dla osadników.

Jezioro Budzisławskie nie zostało jeszcze dokładnie przebadane przez archeologów podwodnych jednak istnieją przesłanki, które mogą wskazywać na obecność na dnie stanowisk archeologicznych. Prawdopodobnie w 2005 roku dwóch nurków płynących wzdłuż poręczówki łączącej dwie podwodne atrakcje zboczyło z trasy w kierunku wyspy. Podczas tego nurkowania Wojciech Walkowiak z diver24 znalazł dziwny przedmiot, który mógł być bardzo starym zabytkiem archeologicznym. Niestety w trosce o to, aby nie uległ zniszczeniu przedmiot ten trafił w ręce konserwatora zabytków  i pozostało po nim tylko zdjęcie.

Na podstawie analizy zdjęcia nie jesteśmy w stanie jednoznacznie określić czym jest prezentowany przedmiot. Zaczynając od materiału z jakiego jest zrobiony może to być zarówno poroże jak i fragment kości. Do czego mógł służyć ten dziwny przedmiot? Mogła to być siekierka służąca do prac w delikatnych materiałach, lub jest to oprawa kamiennej siekierki. Jak stary może być ten przedmiot? Tego też nie jesteśmy w stanie jednoznacznie powiedzieć ale poszukując analogii natrafiliśmy na dwie możliwości. Jeśli jest to narzędzie pochodzące z młodszej epoki kamienia (5200-1900 r. pne)  to prawdopodobnie powstało ponad 4000 lat temu. Może to być również narzędzie używane przez ludność kultury łużyckiej. W tym przypadku możemy ją datować między 1500 a 400 rokiem przed naszą erą. Kultura ta zajmowała w epoce brązu (2300-700 r. pne) i na początku epoki żelaza prawie całe tereny obecnej Polski.

Dzięki pomocy właściciela bazy Diver24 zostały podjęte przez archeologów przygotowania do weryfikacji tego znaleziska i zlokalizowania potencjalnych stanowisk archeologicznych.

Inaczej wygląda sytuacja w Jeziorze Powidzkim gdzie archeolodzy podwodni pod kierownictwem Andrzeja Pydyna przeszukali prawie cały obszar jeziora na którym mogły wystąpić stanowiska archeologiczne. Dzięki tym poszukiwaniom zainwentaryzowano 2 duże stanowiska i 14 punktów archeologicznych. Większość tych miejsc znajduje się na zachodnim brzegu jeziora między Przybrodzinem, a Polanowem. Nieliczne z nich zlokalizowane są po wschodniej stronie akwenu. Na pierwszym stanowisku odkryto 35 pali drewnianych, żarno, narzędzia z poroża oraz mnóstwo fragmentów naczyń ceramicznych. Zabytki te uznawane są za pozostałość działalności ludzi należących do kultury łużyckich pól popielnicowych. Kultura ta rozwijała się w Polsce między XIII a V wiekiem p.n.e. i swoim zasięgiem obejmowała niemal całe tereny naszego kraju. Drugie duże stanowisko, również należy do wyżej wymienionej kultury, jednak jest o wiele większe. Znaleziono tam liczne konstrukcje drewniane, przedmioty metalowe takie jak: szpile, igły, żarna nieckowate i narzędzia z poroża. W okolicach Przybrodzina zlokalizowano 3 punkty archeologiczne datowane na wczesne średniowiecze. Ciekawym znaleziskiem z tamtych okolic jest żelazny sierp znaleziony na jednej z mielizn.  W okolicach samej miejscowości Powidz zlokalizowano 7 punktów archeologicznych datowanych na epokę brązu, wczesne i późne średniowiecze oraz nowożytność. Najciekawszym zabytkiem z tych okolic jest topór żelazny datowany na XIII wiek, ponieważ militaria średniowieczne znajduje się bardzo rzadko.  Większość znalezisk z jakimi mieli do czynienia archeolodzy na tych stanowiskach to fragmenty ceramiki. Pozostałe 4 punkty archeologiczne datowane są na wczesne oraz późne średniowiecze. W tych przypadkach na uwagę zasługują dwa żelazne sierpy, klucz oraz bransoleta. Podsumowanie i wyniki tych badań możemy znaleźć w książce pod tytułem: ?Archeologia Jeziora Powidzkiego? pod redakcją Andrzeja Pydyna pracownika Zakładu Archeologii Podwodnej przy Instytucie Archeologii UMK w Toruniu.

Podsumowując tą krótką charakterystykę jezior Budzisławskiego i Powidzkiego są to tereny, które w dawnych czasach zarówno średniowiecznych jak i o wiele starszych były bardzo gęsto zasiedlone. Ludność ta pozostawiła po sobie wiele śladów w postaci stanowisk archeologicznych. Ale nie tylko ziemia była przez nich wykorzystywana. Eksploatowano także jeziora, w których po dzień dzisiejszy możemy znaleźć ślady działalności ludzi z dawnych wieków.

Mateusz Popek