Archeologia podwodna

Narodziny i rozwój archeologii podwodnej związane są ściśle z postępem w dziedzinie wiedzy i techniki nurkowej. Rozwinęła się w pełni w początkach lat sześćdziesiątych XX stulecia. Ale czy na pewno termin archeologia podwodna jest poprawny? Czy nie powinno się nazywać ją po prostu archeologią, stosującą specyficzne narzędzia i techniki badawcze? Jej cel generalny jest identyczny z założeniami, jakie spełniać musi metoda archeologiczna w ogóle, różnice zaś to jedynie odmienne środowisko.

Środowisko wodne wprowadza wiele ograniczeń i najbardziej istotne są tu ograniczenia tak jak i w nurkowaniu rekreacyjnym czy zawodowym wynikające z właściwości fizjologicznych organizmu ludzkiego. W pracach archeologicznych jak i w pracach komercyjnych jednorazowa długość pobytu jest ściśle określona i gwałtownie ulega skróceniu w miarę wzrostu głębokości. Wydłużyć czas pobytu na stanowisku czy miejscu pracy można jedynie poprzez użycie komór dekompresyjnych czy dzwonów nurkowych które umożliwiają etapowe, stopniowe obniżanie ciśnienia i oczyszczania tkanek i płynów z nagromadzonych pęcherzyków gazów obojętnych. Ale jest to metoda droga i niewiele ekspedycji archeologicznych może nimi dysponować. Poza problemami związanymi z czasem pobytu dochodzą jeszcze inne zagrożenia dotyczące wszystkich nurków w ogóle. Do tych zagrożeń można zaliczyć narkozę azotową, zatrucie tlenem, niedotlenienie itd. Wśród innych zagrożeń związanych z prowadzeniem podwodnych badań archeologicznych jak i prac podwodnych to niebezpieczeństwa ze strony morskiej fauny oraz nadmierne zmęczenie i wychłodzenie organizmu oraz stres związany z pracą w warunkach małej przejrzystości wody. Obok wspomnianych ograniczeń dochodzą jeszcze ograniczenia ludzkiego umysłu i zmysłów. Zmysły ludzkie działają bowiem odmiennie na powierzchni niż pod wodą, a procesy myślenia, kojarzenia i zapamiętywania ulegają spowolnieniu.

Czy przeciętny nurek rekreacyjny może zostać archeologiem podwodnym? Odpowiedz może zadziwić ale Tak. Podobnie, jak w archeologii lądowej poważną rolę odgrywają tu znaleziska przypadkowe. Źródłem pochodzenia informacji o lokalizacji obiektów często są płetwonurkowie-sportowcy, zawodowi nurkowie, rybacy, służby ratownicze i portowe. Najprostszy ze sposobów poszukiwania polega na pływaniu grupą płetwonurków w określonej odległości od dna, która pozwala na dokładną obserwację wszystkich form jego ukształtowania, a wiec każdy początkujący czy też zaawansowany płetwonurek może wnieść swój wkład w podwodne odkrycia w ramach swoich umiejętności nurkowych i pamiętajmy że przedmioty które można zakwalifikować jako zabytek archeologiczny nieruchomy lub ruchomy należy w miarę własnych możliwości zabezpieczyć, oznakować i pozostawić na miejscu w celu zabezpieczenia przed dezintegracją zabytku i niezwłocznie powiadomić odpowiedni organ zajmujący się ochroną zabytków a jeżeli to niemożliwe to wójta, burmistrza, prezydenta miasta lub Urzędu Morskiego.

Literatura

Przez ponad 50 latach istnienia dyscypliny jaką jest szeroko rozumiana archeologia podwodna, ukazało się wiele książek i artykułów poświęconych tej tematyce. Niestety większość ukazała się poza Polską i u nas jest ciężko dostępna. Dla zainteresowanych podajemy listę kilku pozycji poświęconych zagadnieniom archeologii podwodnej, morskiej, nautologii, które wydane zostały w naszym kraju ? w tym zarówno te o charakterze naukowym jak i popularnonaukowym.

• Bass G. 2008. Archeologia pod wodą. Wczesne lata. Warszawa-Londyn.
• Ballard R. D. 2000. Poszukiwania. Moja historia podwodnych poszukiwań, przygód i odkryć. Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa.
• Ballard R., McConnell M. 2002. Tajemnice Podwodnego Świata. Od Arki Noego do Titanica. National Geographic.
• Goddio F. 1998. Tajemnica San Diego. Wydawnictwo Muza, Warszawa.
• Grobicki A. 1990. Skarby na dnie mórz. Wydawnictwo Morskie, Gdańsk.
• Jundził J. 1991. Rzymianie a morze. Wydawnictwo Uczelniane WSP w Bydgoszczy, Bydgoszcz.
• Kola. A., Wilke G. 1985. Archeologia Podwodna. Część I. Badania w akwenach śródlądowych Europy Środkowej i Wschodniej. Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń. (część II i III nigdy nie zostały wydane)
• Kola A., Wilke G. 2000. Mosty sprzed tysiąca lat. Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń.
• Ossowski W. 1999. Studia nad łodziami jednopiennymi z obszaru Polski. Wydawnictwo marpress, Gdańsk.
• Ossowski W. (red.) 2008. Wrak statku Generał Carleton, 1785. Gdańsk.
• Ossowski W. 2011. Przemiany w szkutnictwie rzecznym w Polsce. Studium archeologiczne. Prace Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku, Gdańsk.
• Piskozub A. 1976. Morze w kulturach świata. Ossolineum, Warszawa.
• Pydyn A., Flatman J. 2008. Collaboration communication and involvement. Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń.
• Pydyn A. 2010. Archeologia Jeziora Powidzkiego. Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń.
• Pydyn A. 2011. Argonauci epoki kamienia. Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń.
• Rackl H. 1969. Podróż do milczącego świata. Wydawnictwo Iskry, Warszawa.
• Skrok Z. 1982. Archeologia Mórz. Wydawnictwo Morskie, Gdańsk.
• Skrok Z. 1991. Archeologia Podwodna. Wydawnictwo Artystyczne i filmowe, Warszawa.
• Szulta W. 2008. Przeprawy mostowe na ziemiach polskich w średniowieczu. Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń.
• Tailliez P. 1971. Szturm do morskich głębin. Wydawnictwo Morskie, Gdańsk.